مقدمه
مواد قانونی مرتبط با ارث بر مبنای احکام اسلامی و قانون مدنی تنظیم گردیده است. این قوانین نحوه تقسیم اموال متوفی بین ورثه را مشخص میکند. در این مقاله، به بررسی اصول، شرایط و نحوه تقسیم ارث می پردازم
شرایط عمومی ارث
برای اینکه ارث به ورثه تعلق بگیرد، تحقق سه شرط اصلی لازم است.
1. فوت متوفی: ارث تنها پس از فوت فرد به ورثه تعلق میگیرد.
2. وجود وارث: افراد باید مطابق با قانون وارث شناخته شوند. (موانع ارث در عناوین همین مطلب موجود می باشد )
3. زنده بودن وارث: وارث باید در زمان فوت متوفی زنده باشد یا جنین باشد که بعداً زنده متولد شود.
طبقات ارث
ورثه به دو دسته نسبی و سببی تقسیم می شوند که وراث نسبی سه طبقه و ورثه سببی تنها زوج و زوجه هستند
مطابق قانون مدنی ورثه با قرابت نسبی به سه طبقه تقسیم می شوند :
۱. طبقه اول: شامل پدر، مادر، فرزند و نوهها.
2. طبقه دوم: شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، خواهر و برادر و فرزندان آنها.
3. طبقه سوم: شامل عمه ، عمو ، خاله ، دایی و فرزندان آنها.
نکته: تا زمانی که وارثی از طبقه بالاتر وجود داشته باشد، طبقههای پایینتر ارث نمیبرند.
موانع ارث
برخی عوامل میتوانند مانع ارث بردن فرد شوند. این موانع شامل موارد زیر هستند:
قتل
اگر وارث عمداً مورث (کسی که از او ارث میبرد) را به قتل برساند، از ارث محروم میشود. این حکم بر اساس قاعده فقهی “القاتل لا یرث المقتول / قاتل از مقتول ارث نمیبرد” است و مشروط به عمدی بودن و غیرقانونی بودن قتل است.
بهعبارتی، اگر مثلا پدر فرزند خود را عمداً به قتل برساند، هرچند پدر قصاص نمیشود، اما از ارث فرزند محروم خواهد شد. با این حال، در مواردی که قتل غیرعمد باشد، تنها از دریافت دیه محروم میشود. همچنین، اگر قتل به دلیل دفاع مشروع، سبالنبی یا ارتداد انجام شود، ارث همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند.
کفر
اگر یکی از وارثان کافر باشد و مورث مسلمان، وارث کافر از مورث مسلمان ارث نمیبرد. اما اگر هر دو کافر باشند یا هر دو مسلمان، ارثبری انجام میشود.
نکته:
اگر مورث، مثلاً مسیحی باشد و تمام وارثین نیز مسیحی باشند، مطابق ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی و با رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه، تقسیم ارث بر اساس قواعد مذهب متوفی انجام میشود.
اما اگر حتی یک نفر از ورثه مسلمان باشد، تمام ارث مطابق قوانین ارث اسلامی به او تعلق خواهد گرفت و سایر ورثه از ارث محروم میشوند.
لعان
اگر بین زن و شوهر لعان صورت گیرد (یعنی با سوگند و نفرین یکدیگر از هم جدا شوند)، فرزندی که محصول رابطه لعان باشد، از پدر ارث نمیبرد و برعکس. اما فرزند همچنان از مادر و بستگان مادری ارث میبرد. ( مرد به زن نسبت زنا می دهد و زن منکر آن است )
نکته : با انجام لعان نکاح زن و مرد منفسخ و بین این دو حرمت ابدی ایجاد می شود
نکته ۲ : اگر پدر از لعان رجوع نماید ، تنها فرزند از پدر ارث می برد و پدر و خویشاوندان پدری همچنان ارثی از فرزند نمی برند و حرمت بین زوجین نیز تا ابد باقی می ماند
ولد زنا
فرزند ناشی از زنا از والدین طبیعی خود ارث نمیبرد و بالعکس. اما اگر فرزند از طریق نکاح صحیح یا به رسمیت شناختن نسب مشروع شناخته شود، ارثبری برقرار میشود.
فرض کنید زن و مردی با یکدیگر ازدواج کردهاند، اما نسبت به این حکم شرعی که زن مسلمان نمیتواند با مرد غیرمسلمان ازدواج کند، آگاهی نداشتهاند. در این حالت، به دلیل بروز شبهه حکمی، رابطه میان آنها تحت عنوان “مباشرت به شبهه حکمی” شناخته میشود. بنابراین، طفلی که از این رابطه متولد میشود، از نظر حقوقی و شرعی، همانند طفلی است که در نکاح صحیح به دنیا آمده باشد.
همچنین در مورد “مباشرت به شبهه موضوعی”، بهعنوان مثال اگر زن و مردی با یکدیگر ازدواج کرده و سپس متوجه شوند که خواهر و برادر رضاعی بودهاند، در این فرض نیز طفل متولدشده، همانند طفلی محسوب میشود که ناشی از یک نکاح صحیح است.
در حالتی دیگر، ممکن است یکی از طرفین از فساد نکاح آگاه باشد. در این صورت، رابطه وراثت تنها نسبت به فرد آگاه به فساد نکاح برقرار نمیشود.
علاوه بر این، در شرایطی که مباشرت با اکراه صورت گرفته باشد، شخص اکراهکننده هیچگونه رابطه ارثی با طفل متولدشده نخواهد داشت.
فوت همزمان
اگر دو نفر که نسبت ارثبری از یکدیگر دارند، بهطور همزمان فوت کنند و زمان فوت هیچیک بر دیگری مقدم یا مؤخر نباشد، هیچیک از دیگری ارث نمیبرد. این موضوع در ماده ۸۷۳ قانون مدنی بهوضوح بیان شده است:
“اگر اشخاصی که بین آنها توارث باشد، بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنها معلوم و دیگری از حیث تقدم یا تأخر مجهول باشد، فقط آنکه تاریخ فوتش مجهول است، از دیگری ارث میبرد.”
بر اساس اصل تأخر حادث، فرض بر این است که فردی که تاریخ مرگ او نامشخص است، پس از دیگری فوت کرده است.
نکته: اگر تقدم و تأخر فوت برای ما مشخص نباشد، اما مسلم باشد که هر دو بهطور همزمان فوت کردهاند، هیچیک از دیگری ارث نمیبرد، حتی اگر علت مرگ هر دو غرق یا هدم (ریزش آوار) باشد. با این حال، اگر تقدم و تأخر فوت مشخص نباشد و تاریخ فوت هیچیک معلوم نباشد، ولی فوت به دلیل غرق یا هدم باشد، در این صورت، از یکدیگر ارث خواهند برد.
لازم به ذکر است که همزمانی حادثه نیازی به حضور در یک مکان ندارد. برای مثال، ممکن است در هنگام زلزله، یکی از افراد در اداره و دیگری در منزل زیر آوار جان خود را از دست بدهند. با این حال، اگر یکی از افراد بر اثر غرقشدگی و دیگری به دلیل ریزش آوار فوت کند، از یکدیگر ارث نخواهند برد.
بهعنوان نمونه، اگر دو نفر در یک خودرو حضور داشته باشند و در اثر تصادف بهطور همزمان فوت کنند، هیچیک از دیگری ارث نمیبرد.
سهمالارث افراد در طبقه اول
در ادامه ، به بیان نکات و جزییات مرتبط با طبقه اول پرداخته می شود
نکته : ابتدا باید دیون و بدهیهای متوفی از اموال او پرداخت شود. سپس یکسوم اموال طبق وصیتنامه ( در صورت وجود ) ، تخصیص مییابد. نهایتاً باقیمانده اموال مطابق طبقات و سهمالارث قانونی تقسیم میشود.
توجه: قوانین ارث دارای جزئیات و شرایط خاصی هستند. برای اطمینان از آگاهی صحیح نسبت به قوانین و جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی مشاوره با یک وکیل دادگستری توصیه میشود.
کلیات
قرابت سببی: تنها اقربای سببی که از هم ارث میبرند، زن و شوهر هستند.
نکته ۱: زن و شوهر در طبقات ارث وارد نمیشوند، به عبارت دیگر، سهم خود را از ترکه به همراه هر طبقه دریافت میکنند.
همچنین، تنها در ازدواج دائم بین زوجین توارث به وجود میآید و در ازدواج منقطع، نمیتوان شرط توارث را لحاظ نمود؛ زیرا این شرط باطل است.
نکته ۲: اگر مرد در زمان بیماری، زن خود را طلاق دهد و تا یکسال به واسطه همان بیماری فوت کند، در صورتی که زن نیز پس از طلاق شوهر نکرده باشد، زن از او ارث میبرد.
نکته ۳: اگر مردی در هنگام بیماری با زنی ازدواج کند و پیش از نزدیکی فوت نماید، به زن ارث نمیرسد. اما اگر زن فوت کند، شوهر از او ارث خواهد برد.
نکته ۴: در طلاق رجعی در صورت فوت هر یک از زوجین در زمان عده دیگری از او ارث خواهد برد.
نکته ۵: با فوت زوجه، زوج از تمام اموال زوجه ارث میبرد؛ اما با فوت زوج، زوجه از قیمت زمین، ابنیه و اشجار ارث خواهد برد.
سهمالارث زوجه: اگر متوفی فرزند داشته باشد (اعم از فرزند بلافصل یا نوه)، زن یکهشتم از اموال را به ارث میبرد. اگر متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم زن یکچهارم از اموال است.
نکته: اگر شوهر چند همسر داشته باشد، سهمالارث تعیینشده برای همسر ، بین آنها بهطور مساوی تقسیم میشود. یعنی تنها همان یک چهارم یا یک هشتم به صورت مساوی تقسیم می شود
سهمالارث زوج (شوهر): اگر زن فرزند داشته باشد، شوهر یکچهارم از اموال را به ارث میبرد. اگر زن فرزندی نداشته باشد، سهم شوهر نصف اموال است.
قرابت نسبی طبقه اول : شامل پدر و مادر ، فرزندان و نوه ها می باشد
درجه اول: پدر، مادر و فرزندان متوفی.
درجه دوم: نوهها (فرزندان فرزندان متوفی).
نکته: تا زمانی که وراث درجه اول زنده باشند، نوهها ارث نمیبرند.
نکته ۲ : سهم نوهها بر اساس سهم پدر یا مادرشان تعیین میشود. ( یعنی اگر نوه ها پسر باشند ولی نوه دختری باشند ، به نست سهم الارث یک دختر ارث می برند )سهم نوهها بر اساس سهم پدر یا مادرشان تعیین میشود. ( یعنی اگر نوه ها پسر باشند ولی نوه دختری باشند ، به نسبت سهم الارث یک دختر ارث می برند )
جدول سهم الارث
جدول سهم الارث طبقه اول | |||||
توضیحات | میزان سهم الارث | وارث | |||
تمام ترکه را ارث میبرد | پدر و مادر یا یکی از اولاد (منحصراً) | ||||
در هر دو صورت مابقی به قرابت متعلق به پدر است | اگر مادر حاجب داشته باشد ۱/۶ ارث میبرد. | پدر و مادر | |||
اگر حاجب نداشته باشد ۱/۳ متعلق به مادر | |||||
اگر مادر حاجب داشته باشد باقیمانده به او رد نمیشود. | سهم دختر ۳/۶ | مادر ۱/۶ | پدر ۱/۶ | پدر و مادر و یک دختر | |
اگر مادر حاجب نداشته باشد باقیمانده به او ردّ میشود. | |||||
۲/۶ به وراث رد میشود. | سهم دختر ۳/۶ | سهم پدر یا مادر ۱/۶ | پدر و مادر و یک دختر | ||
۴/۶ بین دختران تقسیم میشود. | سهم مادر ۱/۶ | سهم پدر ۱/۶ | پدر یا مادر و چند دختر | ||
۱/۶ باقیمانده به وراث رد میشود. | ۴/۶ سهم دختران | سهم پدر یا مادر ۱/۶ | پدر یا مادر و چند دختر | ||
مابقی به نسبت پسر دو برابر دختر | مادر ۱/۶ | پدر ۱/۶ | پدر و مادر یا یکی از آنها و پسر و دختر | ||
مابقی به پسر یا پسران میرسد. | مادر ۱/۶ | پدر ۱/۶ | پدر و مادر یا یکی از آنها و یک یا چند پسر | ||
**مابقی به شرح فوق بین وراث تقسیم میشود. | زوج یا زوجه فرض خود را میبرند* | زوج یا زوجه با وراث طبقه اول | |||
* زوج با وجود اولاد ۱/۴ و بدون اولاد ۱/۲ از عین ماترک و زوجه با وجود اولاد ۱/۸ و بدون اولاد ۱/۴ از عین اموال منقول و بهای اموال غیرمنقول ارث میبرد. ** هرگاه در طبقه اول نقصی ایجاد شود نقص بر دختر یا دخترها وارد میشود. |
بدون دیدگاه